ชาวบ้านใน ต.แสงภา อ.นาแห้ว จ.เลย เกือบทุกคน ในตำบลนี้ ไม่ว่าจะเป็นบ้าน แสงภา หัวนา.ป่าก่อ.นาปอ.ห้วยน้ำผัก.บ่อเหมืองน้อย รู้กันดี และเป็นประเพณีที่สืบทอดมานานกว่า 200 ปี ว่า หลังสงกรานต์และจะเดินทางกลับบ้าน เกือบทุกคนจะต้องเดินทางมาไหว้สักการะพร้อมนำดินขนดินขึ้นไปบูชาพระธาตุ ก่อนเดินทางกลับมาทำงานในกรุงเทพและจังหวัดอื่นๆ เพื่อเสริมความเป็นสิริมงคล และเริ่มต้นทำงานใหม่ที่เป็นมงคลของชีวิต และสืบทอดประเพณีที่ดีงามมากว่า 200 ปี

นางสาวหทัยรัตน์  สิงห์รัก กล่าวว่า ตนเป็นลูกหลานที่นี่ จะกลับมาเยี่ยมญาติทุกปี ในช่วงสงกรานต์และก่อนเดินทางกลับ ก็จะมาไหว้พระบนบาน ว่าให้พระธาตุดินแทนที่บนไว้ เพื่อคุ้มครองครอบครัวเรา ซึ่งครอบครัวเรา เดินทางมาจากพิษณุโลก แต่พื้นฐานพ่อแม่เป็นคนบ้านแสงภา ครอบครัวอยู่ที่พิษณุโลก จูงลูกหลาน เด็กเล็ก ขึ้นดินทำบุญ และที่ทราบมาปู่ย่าตายายก็ทำมาเช่นนี้ จนมาถึงลูกหลาน

การมาทำเช่นนี้ทำให้ชีวิตเราดีขึ้น เนื่องจากเกิดความสบายใจในการทำบุญและหากเกิดสิ่งที่ร้ายแรงหนักก็จะเบาลงมันไม่รุนแรงและหากมีการซื้อรถใหม่ ก็จะนำรถยนต์ จักรยนต์เข้ามาในบริเวณวัดเพื่อทำขวัญเป็นสิริมงคลให้พระธาตุทราบว่าเป็นรถที่ใช้ในการเดินทาง จะปลอดภัยและมีโชคหลังสงกรานต์

นายวิรัตน์ กาลภูมิ กำนันตำบลแสงภา กล่าวว่า พระธาตุดินแทน นั้นชื่อก็บอกอยู่แล้วว่าเป็นดิน พระธาตุที่นี่จึงมีลักษณะเป็นกองดินขนาดใหญ่ ไม่มีลวดลายสลักเสลาอะไรที่จะบอกว่าเป็นพระธาตุเลย ใครไม่รู้มาเห็นเข้า อาจจะนึกว่าเป็นภูเขาดินธรรมดาๆลูกหนึ่ง

สำหรับพระธาตุแห่งนี้ มีอายุราว 200 ปี เป็นพระธาตุองค์เดียวในประเทศไทยที่เกิดจากการนำดินมากองสูงจนเกือบเป็นเนินเขาขนาดย่อม ตามตำนาน บอกว่า พระธาตุองค์นี้ เกิดจากการที่มีพระธุดงค์รูปหนึ่งมาหยุดพักที่หมู่บ้านแสงภา และสอนชาวบ้านว่าถ้าไม่อยากให้เกิดเภทภัยใดๆ จะต้องถือปฏิบัติตน 3 ข้อ คือ ห้ามผิดศีล, ห้ามฆ่าสัตว์ตัดชีวิต และ ห้ามเล่นไสยศาสตร์ หลังจากนั้นก็ประกาศให้ชาวบ้านมาช่วยกันสร้างพระธาตุให้แล้วเสร็จภายใน 3 ปี

ในช่วงระหว่างการขนดินมากองทับถมกันจนเป็นองค์พระธาตุนั้น ชาวบ้านหลายคนได้นำเอาปืนแก๊บ ปืนเพลิง ดาบ เสียม อาวุธต่างๆ และของศักดิ์สิทธิ์มาใส่ไว้ในองค์พระธาตุด้วย เพื่อเป็นการแสดงเจตนารมณ์ที่จะเลิกฆ่าสัตว์ตัดชีวิตอย่างจริงๆจังๆ

หลังจากสร้างพระธาตุเสร็จ พระธุดงค์ท่านได้ให้ชาวบ้านรับศีลและสาบานต่อหน้าพระธาตุดิน–แทนว่าจะยึดถือพระธาตุดินแห่งนี้เป็นที่สักการบูชา โดยจะปฏิบัติตามคำสัตย์ที่ได้ให้ไว้ทั้ง 3 ประการ และให้ถือเอาวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ของทุกปีเป็นวันทำบุญพระธาตุ สืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน

สำหรับ การบนบานที่พระธาตุดินแห่งนี้จะบนกันเป็นหลักพัน คือ สมมุติว่า บนบานว่า หากข้าพเจ้าทำงานนี้สำเร็จ สอบได้ หรือเดินทางปลอดภัย ผู้บนบาน ก็จะนำดินขึ้นไปแทน บนพระธาตุ 2,000  ก็คือ 20 เที่ยว หาก 20,000 ก็คือ 200 เที่ยวและจะมีการแต่ง ต้นผึ้ง ขัน 5 ขัน8 ร่วมในการบนบานนี้ ด้วย